Phân biệt đối xử: Rào cản lớn trong tuân thủ điều trị HIV

Phân biệt đối xử với người nhiễm HIV không chỉ gây ra gánh nặng tâm lý mà còn là rào cản nghiêm trọng đối với quá trình tuân thủ điều trị, đặc biệt là điều trị thuốc kháng virus (ARV).

Phân biệt đối xử là hành vi đối xử bất công, tước đi các quyền cơ bản của người nhiễm HIV dựa trên định kiến hoặc sợ hãi bị lây nhiễm. Điều này có thể xuất phát từ sự thiếu hiểu biết về đường lây truyền HIV, định kiến xã hội liên quan đến các nhóm dễ bị tổn thương (người tiêm chích ma túy, người làm nghề mại dâm, nam quan hệ tình dục đồng giới…), hoặc do nỗi sợ hãi bị lây nhiễm.

Phân biệt đối xử có thể diễn ra ở nhiều cấp độ:

- Trong gia đình: Người nhiễm bị xa lánh, cô lập, không được chia sẻ hoặc nhận hỗ trợ tinh thần.

- Trong cộng đồng: Hàng xóm, bạn bè kỳ thị, dẫn đến mất kết nối xã hội, khó hòa nhập.

- Trong môi trường y tế: Một số nhân viên y tế từ chối chăm sóc hoặc đối xử lạnh nhạt với bệnh nhân HIV do thiếu kiến thức hoặc sợ lây nhiễm.

- Trong công việc và pháp lý: Người nhiễm có thể bị từ chối tuyển dụng, sa thải hoặc không được bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

Phân biệt đối xử với người nhiễm HIV không chỉ gây ra gánh nặng tâm lý mà còn là rào cản nghiêm trọng đối với quá trình tuân thủ điều trị.

1. Tác động của phân biệt đối xử với người nhiễm HIV
1.1 Tác động đến tâm lý và chất lượng cuộc sống người nhiễm HIV
Phân biệt đối xử có thể ảnh hưởng đến tâm lý và chất lượng cuộc sống của người nhiễm HIV:

- Người nhiễm HIV dễ rơi vào trạng thái lo âu, trầm cảm, mặc cảm tội lỗi, dẫn đến suy giảm ý chí điều trị.

- Sự cô lập xã hội khiến người bệnh mất đi hệ thống hỗ trợ cần thiết từ gia đình, bạn bè.

- Stress kéo dài làm suy giảm miễn dịch, khiến HIV tiến triển nhanh hơn, nguy cơ xuất hiện các bệnh cơ hội cao hơn.

- Cảm giác vô vọng hoặc tự ti có thể khiến người bệnh từ bỏ việc chăm sóc sức khỏe hoặc thậm chí có hành vi nguy hiểm như lạm dụng rượu, ma túy.

- Các nghiên cứu cho thấy, trầm cảm và stress là những yếu tố dự báo mạnh mẽ về việc không tuân thủ điều trị ARV, làm giảm hiệu quả điều trị và tăng nguy cơ kháng thuốc.

1.2 Cản trở việc tiếp cận dịch vụ y tế và điều trị
Phân biệt đối xử khiến người nhiễm HIV sợ bị lộ danh tính, ngại đến các cơ sở y tế hoặc các phòng khám điều trị ARV. Một số người trì hoãn việc xét nghiệm, điều trị vì lo sợ bị phát hiện và đánh giá tiêu cực sẽ dẫn đến:

- Phát hiện bệnh muộn, khi hệ miễn dịch đã suy giảm nghiêm trọng, khó điều trị hiệu quả.

- Bỏ dở quá trình điều trị: Khi gặp phải thái độ kỳ thị từ nhân viên y tế hoặc cộng đồng, người bệnh có thể ngừng đến khám, bỏ liều thuốc hoặc tự ý dừng thuốc.

- Thiếu tuân thủ lịch tái khám: Việc không tái khám đúng hẹn làm giảm khả năng theo dõi hiệu quả điều trị và phát hiện sớm các tác dụng phụ.

- Tuân thủ điều trị ARV yêu cầu uống thuốc đúng giờ, đủ liều và liên tục, với tỷ lệ tuân thủ tối thiểu ≥95%. Nếu người bệnh bị phân biệt đối xử, khả năng duy trì mức tuân thủ này rất thấp, dẫn đến tải lượng virus không giảm, nguy cơ kháng thuốc và lây truyền HIV cho người khác tăng cao.

Phân biệt đối xử khiến người nhiễm HIV sợ bị lộ danh tính, ngại đến các cơ sở y tế hoặc các phòng khám điều trị ARV.

1.3 Hậu quả y tế và xã hội lâu dài
Việc không tuân thủ điều trị do phân biệt đối xử để lại nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Đối với cá nhân, HIV sẽ tiến triển nhanh sang giai đoạn AIDS, làm suy giảm nghiêm trọng hệ miễn dịch, gia tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội, suy kiệt sức khỏe và giảm tuổi thọ. Đối với cộng đồng, người có tải lượng virus cao nhưng không được điều trị hiệu quả có thể trở thành nguồn lây nhiễm HIV, gây khó khăn cho công tác kiểm soát dịch bệnh.

Ngoài ra, tình trạng kháng thuốc đòi hỏi phải thay đổi sang các phác đồ ARV đắt tiền và phức tạp hơn, làm gia tăng chi phí điều trị và gánh nặng cho hệ thống y tế. Về lâu dài, kỳ thị và phân biệt đối xử còn làm suy giảm niềm tin của cộng đồng vào các chương trình phòng, chống HIV/AIDS, ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả truyền thông và can thiệp y tế công cộng.

2. Giải pháp giảm phân biệt đối xử và tăng tuân thủ điều trị
Để giải quyết tình trạng này, cần triển khai các giải pháp đồng bộ:

Trước hết, cần đẩy mạnh công tác truyền thông, giáo dục nhằm nâng cao hiểu biết của cộng đồng về HIV, nhấn mạnh rằng HIV không lây qua tiếp xúc thông thường, từ đó giảm sợ hãi và định kiến.

Bên cạnh đó, việc đào tạo nhân viên y tế là hết sức quan trọng để nâng cao kỹ năng tư vấn, chăm sóc và giao tiếp với bệnh nhân HIV mà không có thái độ kỳ thị.

Đảm bảo quyền bảo mật thông tin cá nhân cho người nhiễm HIV sẽ giúp họ yên tâm tiếp cận dịch vụ y tế và tuân thủ điều trị. Đồng thời, cần phát triển các dịch vụ hỗ trợ tâm lý - xã hội, bao gồm tư vấn cá nhân và các nhóm hỗ trợ đồng đẳng, nhằm giảm trầm cảm, lo âu và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Ngoài ra, hệ thống pháp luật và chính sách cần được hoàn thiện để xử lý nghiêm các hành vi phân biệt đối xử, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người nhiễm HIV trong lao động, y tế và đời sống xã hội.