Các cách giải độc rượu methanol hiệu quả

Hiện có khá nhiều loại rượu có chứa methanol được bày bán trên thị trường. Những rượu methanol độc hại này chủ yếu do gian thương “pha chế” từ cồn và hóa chất công nghiệp. Hơn nữa, rượu uống ethanol chưng cất thủ công cũng có chứa từ 5-10% methanol do không có phương cách khử bỏ.

Vì bản chất của bia cũng là rượu ethanol hay etylic. Câu hỏi đặt ra là Tại sao rượu ethanol lại có tác dụng giải độc rượu methanol ?

Tổng quan về rượu methanol

Methanol là chất gì? Methanol, rượu metylic, rượu gỗ, naphtha gỗ, là rượu đơn giản nhất chỉ có 1 carbon, công thức hóa học CH3OH. Methanol nhẹ, dễ bay hơi, không màu, dễ cháy, mùi đặc trưng, rất giống như rượu uống ethanol. Ở nhiệt độ thường, ethanol là một chất lỏng phân cực, nên được sử dụng làm dung môi, nhiên liệu, chất pha màu... Methanol cũng được sử dụng để sản xuất diesel sinh học thông qua phản ứng este hóa.

Nguồn methanol gây ngộ độc: Với cách sản xuất rượu ethanol thủ công trong dân gian, khó tách bỏ các sản phẩm có hại trong quá trình nấu như methanol, aldehyde, furfural lẫn trong sản phẩm.

Đáng lo hơn hiện nay, nhiều gian thương chạy theo lợi nhuận sẵn sàng dùng methanol công nghiệp, cồn khô (nhiều methanol) về pha chế bán và gây hại cho người tiêu dùng.

Theo quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với các sản phẩm đồ uống có cồn và tiêu chuẩn quốc gia về rượu trắng thì hàm lượng methanol trong rượu không lớn hơn 100mg/lít cồn thực phẩm.

Methanol chuyển hóa và gây độc như thế nào?

Rượu methanol dễ dàng được hấp thu qua ruột, da, phổi của người. Nồng độ rượu methanol trong máu đạt ngưỡng cao nhất sau khi tiếp xúc từ 30 - 60 phút. Methanol phân bố rộng rãi vào các chất dịch cơ thể, và được chuyển hóa khá chậm ở gan. Có khoảng 3% lượng methanol vào cơ thể được đào thải nguyên dạng qua phổi hoặc nước tiểu.

Ở gan, rượu methanol được thoái hóa, ôxy hóa tạo nên formaldehyde, chất này lại tiếp tục được ôxy hóa tạo nên acid formic. Cuối cùng, acid formic được chuyển hóa thành carbonic (CO2) và nước, thải qua phổi và thận.

 Bản thân rượu methanol có độc tính thấp, nhưng chính hai sản phẩm thoái hóa của nó là formaldehyde (formol) và acid formic tích tụ lại trong máu gây nên tình trạng toan chuyển hóa, tổn thương các mô khác như thận, gan, tổn thương võng mạc, thần kinh thị giác dẫn đến mù lòa. Theo tính toán y học, chỉ cần uống 30ml methanol 40 độ con người có thể bị mù, ngộ độc dẫn tới tử vong! Liều gây chết, lethal dose, LD50 của methanol khi uống thay đổi theo cá nhân, ước tính từ 20-150g.

Dấu hiệu nhiễm độc rượu methanol: Nhiễm độc bắt đầu xuất hiện từ 18 - 24 giờ sau khi uống phải rượu methanol. Dấu hiệu nhiễm độc gồm các biểu hiện tương tự như khi uống quá nhiều rượu nên thấy buồn ngủ, lú lẫn, mất điều hòa vận động, nhức đầu, buồn nôn, nôn mửa, đau bụng kèm với các biểu hiện rối loạn thị giác từ nhìn mờ đến không nhìn thấy hoàn toàn. Trường hợp nhiễm độc nặng sẽ có dấu hiệu thở nhanh, hôn mê, suy thở, tụt huyết áp, ngưng tim và có thể dẫn đến tử vong.

Tại các cơ sở y tế, có thể xét nghiệm định lượng nồng độ methanol trong máu để xác định chẩn đoán, và làm các xét nghiệm đánh giá như khí máu, chức năng gan, thận, điện giải đồ, đường máu, soi đáy mắt tìm dấu hiệu phù gai thị.v.v…

Điều trị ngộ độc rượu methanol

Điều trị đặc hiệu, là dùng chất đối kháng đặc hiệu (antidote). Hai chất thường dùng là fomepizole (4-MP, methylpyrazole) và rượu ethanol.

Cơ chế tác dụng của cả hai chất đối kháng đặc hiệu này là ức chế cạnh tranh các enzyme (competitive enzymatic inhibition) chuyển hóa methanol, cụ thể là cạnh tranh với alcohol dehydrogenase ADH, và alhahyde dehydrogenase ALDH. Khi bị ức chế cạnh tranh, con đường thoái hóa của methanol bị chận lại, formol và acid formic không được sản sinh ra.

Điều trị bằng các biện pháp hỗ trợ khác như: (1) Hạn chế hấp thu nếu bệnh nhân tới sớm bằng than hoạt. (2) Điều chỉnh các rối loạn toan kiềm, điện giải; (3) Bổ xung acid folic là chất cần thiết giúp chuyển hóa acid formic thành carbonic (CO2) và nước; (4) Chống co giật; (5) Lọc máu, chạy thận nhân tạo, giúp đào thải methanol và acid formic đồng thời điều chỉnh toan kiềm máu nhanh hơn.

Vì sao có thể dùng bia để giải độc rượu methanol?

Biết được ethanol là chất đối kháng đặc hiệu, antidote, của methanol qua cơ chế ức chế enzyme cạnh tranh, các thầy thuốc lâm sàng sử dụng rượu thực phẩm, rượu ethanol, để chữa trị ngộ độc loại rượu nguy hiểm này.

Cái hay của Bác sĩ Lê Văn Lâm, Trưởng khoa Hồi sức tích cực-Chống độc, bệnh viện Đa khoa Quảng Trị, cùng các đồng sự là trong hoàn cảnh khó khăn, không có hai chất đối kháng đặc hiệu là fomepizole lẫn rượu methanol y tế, họ đã dùng bia có nồng độ rượu ethanol khoảng 6 độ (6%) bơm truyền vào đường tiêu hóa để giải độc, cứu sống các bệnh nhân ngộ độc rượu methanol nặng.

TS.BS Trần Bá Thoại

Uỷ viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam